Zegarki mechaniczne i automatyczne – Wszystko, co musisz wiedzieć

Tagi: Technologie i pojęcia | Klasyczne

7.6.2024 | 13 MIN

Nadszedł właściwy czas – chcesz kupić swój pierwszy mechaniczny zegarek lub automatyczny (tj. zegarek mechaniczny z automatycznym naciągiem). Ale jeśli nie masz doświadczenia i nosiłeś tylko zegarki zasilane baterią (lub nie nosiłeś ich wcale), prawdopodobnie masz w głowie pytania takie jak: Jak to właściwie działa? Czy nie mogę go uszkodzić przez niewłaściwe obchodzenie się z nim? Jak go prawidłowo ustawić i nakręcić? I czy w ogóle muszę go nakręcać? Dziś postaramy się odpowiedzieć na wszystkie pytania.

Jesteś nowicjuszem w świecie zegarków? Zalecamy zapoznanie się z zasadami podstawowej obsługi:

29.1.2024
Jak ustawić godzinę i datę oraz jak prawidłowo manipulować zegarkiem

Masz konkretne pytanie i nie chcesz czytać całego artykułu? Sprawdź nasze FAQ – najczęściej zadawane pytania dotyczące zegarków mechanicznych:

6.6.2024
FAQ: Zegarki mechaniczne i automatyczne – Najczęściej zadawane pytania

Nakręcanie ręczne vs. automatyczne

"Czy macie jakieś ręcznie nakręcane zegarki? Mój dziadek miał taki... A dzisiejsze zegarki są już chyba zasilane bateriami, prawda?". Klient, który nie jest zaznajomiony z zegarkami, jest często zaskoczony, jak wiele takich "nakręcanych" (innymi słowy mechanicznych) zegarków mamy w ofercie. Wiele. Ale nie wszystkie zegarki mechaniczne są takie same.

Jeśli chodzi o obecną produkcję, to w zdecydowanej większości przypadków posiadają one tzw. automatyczny naciąg. Tak więc czysto ręczne nakręcanie, takie jak mieli nasi dziadkowie, jest znacznie rzadsze. Tak czy inaczej, wszystkie automaty są zegarkami mechanicznymi, ale nie wszystkie zegarki mechaniczne są automatami.

Aby wprawić w ruch czysto mechaniczny zegarek, należy ręcznie nakręcić sprężynę banlansu za pomocą koronki. Jest to rytuał, który tworzy bardziej... osobiste połączenie między osobą a zegarkiem. Tylko twoja świadoma interwencja może wprawić w ruch koła zębate i wskazówki, i tylko ty możesz dać zegarkowi "życie".

Czysto ręczne nakręcanie można znaleźć na przykład w limitowanej edycji Orient Star Classic M45 Skeleton Mechanical.

W bardziej nowoczesnych zegarkach mechanicznych, które mają już automatyczny naciąg, istnieje jeden ważny dodatkowy element – rotor (inaczej wahnik). Rotor, który zapewnia nakręcanie napędu w zegarku bez konieczności ręcznego nakręcania. Ta "rytualna" interwencja, która należy tylko do zegarków bez rotora, nie jest zatem konieczna.

Jednak moim zdaniem istnieje również rodzaj osobistej więzi między człowiekiem a zegarkiem, ponieważ trzeba go również utrzymywać przy życiu z własnej inicjatywy, poprzez naturalny ruch ręki.

Jaka jest różnica między zegarkami kwarcowymi a mechanicznymi?

Zegarki mechaniczne są oczywiście historycznie starsze i są bardziej złożone niż zegarki kwarcowe (tj. zasilane baterią). Podstawowa różnica polega na tym, że podczas gdy zegarki mechaniczne działają wyłącznie w oparciu o komponenty mechaniczne a ich siłą napędową jest rozwijająca się sprężyna balansu, zegarki kwarcowe mają w sobie układ scalony i są zasilane baterią lub akumulatorem.

W porównaniu do zegarków kwarcowych, zegarki mechaniczne są mniej dokładne, bardziej podatne na uszkodzenia mechaniczne, mniej praktyczne (trzeba je ustawiać po zatrzymaniu, nakręcać itp.) i droższe. Są jednak znacznie bardziej atrakcyjne i cenione wśród koneserów zegarków.

Jak dokładnie działa samonakręcający się zegarek?

Mechanizm samonakręcający zegarka automatycznego (tj. rotor obracany ruchem ręki) nakręca sprężynę, dzięki czemu zegarek nie musi być nakręcany ręcznie. Rotor (wahnik) jest najczęściej umieszczony centralnie w mechanizmie zegarka, a jeśli zegarek ma odsłonięte denko, jest to pierwsza rzecz, którą zauważysz.

Rotor zasadniczo nakręca sprężynę. Sposób działania polega na tym, że wałek zębaty, który jest przymocowany do rotora, obraca się jednocześnie z rotorem, wprawiając w ruch przekładnię samonaciągu, która jest zwieńczona balansem ze zwiniętą sprężyną (która jest źródłem zasilania zegarka mechanicznego).

W ten sposób ruch ręki powoduje nawijanie sprężyny, która z kolei napędza balans, a ten wprowadza w ruch zespół kół zegarka. Zespół ten jest zwieńczony kołem wychwytowyn, którego praca powoduje przyjemne dla ucha tykanie.

Jak dokładny jest zegarek mechaniczny lub automatyczny?

Dokładność zarówno zegarków mechanicznych, jak i automatycznych będzie zazwyczaj znacznie gorsza niż zegarków kwarcowych. Dzieje się tak głównie dlatego, że wpływy zewnętrzne (takie jak zmiany temperatury lub grawitacji) mają większy wpływ na jego oscylator.

W przypadku większości współczesnych mechanizmów mechanicznych można spodziewać się średniego odchylenia wynoszącego około +-20 sekund dziennie. Najdokładniejsze mechanizmy z certyfikatem COSC mają odchylenie -4/+6 s/dzień. Należy jednak zauważyć, że producenci zazwyczaj podają dwie informacje na temat odchylenia mechanizmów: średnią i maksymalną.

Średnia wskazuje, jak bardzo mechanizm może odbiegać od dokładnego czasu w okresie 24 godzin w różnych pozycjach. Maksymalna wartość mówi o tym, jak bardzo dokładność mechanizmu może odbiegać od czasu rzeczywistego. Tak więc w praktyce widzimy, że zegarek może odchylać się nawet o pół minuty w ciągu dnia, ale po 24 godzinach odchylenie to może się zmniejszyć. Innymi słowy, zegarek może się trochę spóźniać i trochę przyśpieszać.

Balans, sprężyna, częstotliwość – dlaczego te pojęcia są ważne?

Balans jest elementem mechanizmu mechanicznego, którego funkcją jest ustalanie tempa zegarka, a tym samym dokładności jego ruchu. Składa się z bębna na wałku (koło balansu) i sprężyny, która dostarcza energię do koła balansu. Tempo zegarka i jego częstotliwość są podawane w hercach lub półoscylacjach na godzinę (bph, beats per hour). Częstotliwość często wpływa na dokładność (ale nie musi).

Sprężyna i będen balansu.

29.5.2024
Regulacja zegarka – Od wahadła do kwarcowej precyzji

Czy dokładność spada wraz z częstotliwością mechanizmu?

Ogólnie rzecz biorąc – tak – zmniejszenie częstotliwości może zmniejszyć dokładność. Dzieje się tak głównie dlatego, że mechanizmyo wyższej częstotliwości lepiej radzą sobie ze zmianami położenia i innymi czynnikami zakłócającymi, takimi jak wstrząsy itp. Może się więc zdarzyć, że zmniejszenie częstotliwości wpłynie negatywnie na dokładność. Nie jest to jednak regułą i zależy od typu urządzenia, a tym samym jego regulacji. Na przykład, możemy kupić zegarek z niską częstotliwością 3 Hz i certyfikatem dokładności COSC.

29.5.2024
Regulacja zegarka – Od wahadła do kwarcowej precyzji

Co zrobić, aby zegarek był jak najdokładniejszy?

Zegarki zazwyczaj chodzą najdokładniej przy pełnym lub połowicznym nakręceniu, przy niższym nakręceniu odchylenie może wzrosnąć.

W związku z tym można zapewnić dokładność zegarka i jak najdłuższy czas nakręcania poprzez regularne noszenie lub nakręcanie zegarka. W rzeczywistości, im bardziej zwinięta jest sprężyna, tym bardziej stabilna jest siła przenoszona na koła zębate, a zatem – zegarek będzie działał dokładniej.

A jak długo będzie działał? Inaczej – czym jest rezerwa chodu

W przypadku zegarków automatycznych zegarek działa tak długo, jak długo jest regularnie noszony. Po odłożeniu go na kilka dni (dla większości maksimum około 40 godzin), sam się zatrzymuje. W przypadku mechanizmów bez automatycznego nakręcania, zegarek działa do momentu pełnego rozwinięcia sprężyny.

Zjawisko to nazywamy rezerwą chodu mechanizmu. Jest to czas pracy w pełni nakręconego zegarka (najczęstszy czas to 40 godzin, ale istnieją mechanizmy z 60, 70, 80 lub więcej godzinami rezerwy chodu). Gdy rezerwa chodu wyczerpie się, zegarek zatrzymuje się i musi zostać ponownie nakręcony.

Na przykład, słynny automatyczny mechanizm Powermatic 80 ma zwiększoną rezerwę chodu wynoszącą 80 godzin.

Co wpływa na rezerwę chodu?

Długość sprężyny i częstotliwość balansu. Im dłuższa sprężyna napędowa, tym dłużej może ona dostarczać energię. Maksymalna długość sprężyny wpływa na gabaryty balansu (im większa, tym większy musi być mechanizm, a tym samym zegarek), a także na jego grubość. Cieńsza sprężyna może być owinięta więcej razy wokół wałka balansu. Z drugiej strony, musi ona być wystarczająco gruba, aby napędzać całe mechanizm zegarka.

Częstotliwość balansu określa, ile razy na sekundę poruszy się cała przekładnia, a zatem ile razy na sekundę sprężyna napędowa zostanie lekko odwinięta. Zmniejszenie częstotliwości z 4 Hz do 3 Hz (typowe np. dla Powermatic 80, który został zaadaptowany z ETA 2824-2) pozwala zaoszczędzić 25% energii i zwiększa rezerwę chodu.

Co zrobić, gdy zegarek się zatrzyma?

Przyczyn może być kilka, ale jeśli odpowiednio dbasz o swój zegarek (i nie wystawiasz go np. na działanie silnych pól magnetycznych), problemem najprawdopodobniej jest niewystarczające nakręcenie zegarka, lub bardziej poprawnie, sprężyny napędowej w balansie.

Fakt, że zegarek zatrzymuje się całkowicie po kilku godzinach od odłożenia, oznacza, że sprężyna została całkowicie rozwinięta, a więc nie ma już w niej energii do obracania kół zębatych. Dlatego też, jeśli chcesz mieć pewność, że zegarek nie zatrzyma się rano, zaleca się, aby nakręcęcić go koronką każdego ranka przed założeniem: 10–15 obrotów powinno wystarczyć, według większości producentów.

Źródło:prim.cz

Zegarek się śpieszy?

Jeśli w balansie jest mało energii, zegarek paradoksalnie zacznie się śpieszyć. Dzieje się tak, ponieważ koło balansowe nie otrzymuje wystarczająco silnych impulsów, a jego amplituda jest zmniejszona. Innymi słowy, dystans jaki pokonuje ulega skróceniu, a co za tym idzie czas pomiędzy "tik" a "tak" ulega skróceniu (w uproszczeniu).

Zegarek zacznie zatem działać nieco szybciej, co może powodować w dłuższym okresie czasu odchylenie rzędu minut. Silne śpieszenie przy pełnym nakręceniu jest zazwyczaj sygnałem, że sprężyna jest namagnesowana, a jej uzwojenia zaczynają się do siebie tzw. przyklejać. Na szczęście rozmagnesowanie zegarka jest stosunkowo proste i może być wykonane przez każdego lepiej wyposażonego zegarmistrza.

Wynik na komparatorze czasu, gdzie widać, że zegarek znacznie się śpieszy. Źródło: diywatch.club

Zegarek się spóźnia?

Jeśli natomiast zegarek się spóźnia, problem może dotyczyć samego mechanizmu. Kamienne łożyska, w których osadzone są poszczególne koła zębate, mogą ulec zanieczyszczeniu, a znajdujący się w nich olej z czasem wysycha lub traci swoje właściwości. Zwiększa to tarcie i w rezultacie zegarek działa z opóźnieniem. Dlatego też zaleca się serwisowanie zegarka co kilka lat.

Jak zapobiec śpieszeniu, spóźnianiu się lub zatrzymywaniu zegarka?

Dobrze, że wiemy już, co powoduje te zjawiska... Ale zastanawiasz się również, jak im zapobiegać. Odpowiedź wymaga odrobiny zrozumienia własnego zegarka.

W nowoczesnych zegarkach automatycznych sprężyna jest nakręcana przez obracający się obciążnik zwany rotorem. Rotor przekształca ruchy ręki użytkownika w energię mechaniczną, którą przechowuje w sprężynie balansu. Metoda tej konwersji różni się w zależności od konkretnego projektu producenta mechanizmu. Mechanizmy w tańszych zegarkach mają zwykle tylko jednostronny naciąg, tj. nawijanie następuje tylko wtedy, gdy obciążnik obraca się w jednym kierunku.

Jeśli nie chcesz, aby zegarek się śpieszył, zalecamy również nakręcenie go codziennie rano przed założeniem (o 10–15 obrotów).

Jak prawidłowo nakręcić zegarek?

Zegarek nakręcamy za pomocą koronki w zerowej pozycji (tj. w pełni zaciśniętej). Płynnie przekręcamy koronkę w kierunku godziny 12. – w tym kierunku poczujemy lekki opór. Podczas nakręcania staramy się wywierać lekki nacisk palcem wskazującym na kciuk, aby skompensować nacisk wywierany na koronkę od góry. Zaleca się nakręcenie 10–15 obrotów każdego ranka przed założeniem zegarka.

Co to jest naciąg jednokierunkowy i dwukierunkowy?

Naciąg jednokierunkowy

Zegarek nakręca się tylko wtedy, gdy rotor porusza się w danym kierunku, przez co nakręcanie jest o 50% mniej efektywne. Jednym z przykładów jest popularny mechanizm Miyota 8XXX, który pojawia się w zegarkach automatycznych, takich jak Festina. Ma on tylko jednokierunkowe nakręcanie i dlatego jest bardziej odpowiedni dla użytkowników prowadzących bardziej aktywny tryb życia, co zapewni wystarczające nakręcenie zegarka.

Naciąg dwukierunkowy

Zegarek będzie nakręcał się podczas rotacji w dowolnym kierunku, typowym przykładem dwukierunkowego systemu nakręcania jest Seiko Magic Lever.

Czy sprężyna zegarka może się złamać podczas nakręcania?

Wielu użytkowników obawia się nakręcania zegarków za pomocą koronki, ponieważ obawiają się, że sprężyna może pęknąć podczas nakręcania zegarka. Czy jest to uzasadniona obawa? Tak i nie. Z pewnością ważne jest, aby zachować ostrożność podczas nakręcania zegarków mechanicznych, które mają tylko ręczny mechanizm nakręcania. Jeśli sprężyna jest w pełni nakręcona, poczujesz wyraźny opór, który zacznie stawiać koronka. Próba pokonania tego nacisku z pewnością doprowadzi do uszkodzenia mechanizmu.

Jeśli jednak jest to zegarek automatyczny, nie ma powodów do obaw – w rzeczywistości zegarki automatyczne są wyposażone w sprzęgło poślizgowe, które zapobiega nadmiernemu nakręceniu. Uzda poślizgowa na sprężynie jest utrzymywana na ściankach balansu przez tarcie, a jeśli dojdzie do nadmiernego nakręcenia, sprężyna ześlizgnie się, a uzda zatrzyma się na kolejnym rowku w ściance balansu.

Elementy zegarka, w tym sprężyna. Źródło: Bloomberg.com

Czy backhacking zaszkodzi zegarkowi?

Często dyskutowanym tematem wśród entuzjastów zegarków jest tak zwany backhacking. Jest to sposób na zatrzymanie wskazówek sekundowych, który ma miejsce, gdy wskazówki są obracane w kierunku przeciwnym do kierunku ich ruchu. Biorąc to pod uwagę, temat ten naprawdę dzieli społeczność. Osobiście byłbym raczej ostrożny w kwestii backhackingu. Gdy sekundnik zaczyna poruszać się do tyłu, oznacza to, że cały mechanizm przekładni, w tym mechanizm krokowy, porusza się do tyłu, do czego te części nie są przeznaczone. W najgorszym przypadku może to doprowadzić na przykład do wyszczerbienia wychwytu.

Backhacking opiera się na koncepcji hakowania. Hacking to funkcja, która zatrzymuje sekundnik, gdy koronka zostanie pociągnięta do pozycji ustawiania czasu. Oznacza to, że czas można ustawić z dokładnością do sekundy.

27.6.2024
Hacking i wszystko wokół niego – Gdy liczą się sekundy

Z naciągiem czy bez?

Częstym pytaniem zadawanym przez klientów przy zakupie zegarka automatycznego jest to, czy powinni oni również zaopatrzyć się w rotomat. Z pewnością jest to raczej zalecany niż obowiązkowy element wyposażenia właściciela automatycznego zegarka. Z jednej strony jest to praktyczne, że nawet po odłożeniu na dłuższy czas zegarek będzie wskazywał aktualny czas; z drugiej strony w nowoczesnych zegarkach automatycznych smar nie wysycha, więc nie ma potrzeby utrzymywania kół zębatych w ciągłym ruchu. Niemniej jednak, zdecydowanie poleciłbym rotomat posiadaczom zegarków automatycznych z komplikacją wiecznego kalendarz, głównie ze względów praktycznych.

Po rozpakowaniu rotomatu z pewnością zauważymy, że za pomocą przełączników możemy regulować dwa ustawienia – kierunek i liczbę obrotów (zazwyczaj wyrażoną liczbą z napisem TPD). Kierunek obrotów zależy od zegarka, który wkładamy do rotomatu. Googlując, można łatwo dowiedzieć się, która opcja jest odpowiednia dla danego mechanizmu. Jeśli nie wiesz, ustaw obrót na dwustronny. TPD, czyli liczba obrotów na dzień, jest również zalecana na podstawie informacji, które można znaleźć w Internecie.

Jaka jest żywotność mechanizmu mechanicznego?

Jeśli pozwolę sobie nieco upiększyć prawdę, żywotność maszyny mechanicznej jest praktycznie nieograniczona. Do dziś widzimy, że jeśli mechanizm jest regularnie serwisowana, może działać przez wiele dziesięcioleci, a w wielu przypadkach nawet stuleci, bez większych problemów. Jednakże, jak wspomniano, regularne serwisowanie jest głównym warunkiem.

Czy muszę dbać o swój zegarek mechaniczny? Albo jak często serwisować zegarek prewencyjnie i co się z tym wiąże

Jeśli chcesz, aby twój zegarek był naprawdę pokoleniowy i działał niezawodnie przez długi czas, będziesz musiał raz na jakiś czas odwiedzić zegarmistrza. Większość producentów określa interwał serwisowy na 3–5 lat. Informacje te można łatwo znaleźć w instrukcji obsługi zegarka.

"Najgorszym" serwisem, z jakim można się spotkać, jest tzw. przegląd całkowity. Polega on na wyjęciu mechanizmu zegarka z koperty, jego demontażu, oczyszczeniu wszystkich części zegarka ze starego oleju i brudu, sprawdzeniu zużycia poszczególnych części i wymianie tych, które tego wymagają. Następnie urządzenie jest montowane i smarowane zgodnie z instrukcjami producenta. Taka naprawa kosztuje zwykle od 350 zł w przypadku maszyn z trzema wskazówkami, ale w przypadku zegarków z komplikacjami, takimi jak chronografy (stopery), cena może z łatwością przekroczyć 1200 zł.

Czy mogę wejść do wody z zegarkiem mechanicznym?

Oczywiście, że możesz! Jest jednak kilka rzeczy, na które należy uważać. Pierwszą z nich jest to, czy zegarek jest wystarczająco wodoszczelny. Powinna ona wynosić co najmniej 100 M dla pływania i co najmniej 200 M dla nurkowania. Zdecydowanie należy uważać na duże wahania temperatury, takie jak sytuacja "z ciepłej plaży do zimnego morza".

Zalecamy również, aby przed wakacjami nad wodą udać się do zegarmistrza i poddać zegarek testowi ciśnieniowemu.

Czy mogę uprawiać sport z zegarkiem mechanicznym?

Chociaż nazwy niektórych zegarków mogą to sugerować, na przykład Seiko 5 Sports, zegarki mechaniczne nie są całkiem odpowiednie do uprawiania sportu. Chociaż zdecydowana większość dzisiejszych zegarków jest wyposażona w system ochrony koła zamachowego, uprawianie sportu z zegarkiem może przyczynić się do wcześniejszego zużycia niektórych części. Ogólnie rzecz biorąc, klientom zaleca się unikanie sportów takich jak tenis czy golf ze względu na gwałtowne wstrząsy przenoszone przez nadgarstek. Jazda na rowerze lub motocyklu również nie jest zalecana ze względu na częstotliwość drobnych wstrząsów.